Mới đây, Chính phủ cho biết sẽ đề xuất sửa đổi Nghị quyết 18, làm cơ sở sửa Luật Đất đai 2024. Dự thảo sửa đổi của luật này cũng đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường lấy ý kiến.
Luật Đất đai 2014 có hiệu lực từ 1/8/2024. Trong quá trình thi hành, nhiều chính sách nổi bật đã tháo gỡ khó khăn trong tiếp cận đất đai cho sản xuất – kinh doanh, giải quyết nhiều tồn đọng về đất, góp phần phát huy hiệu quả nguồn lực đất đai, theo các chuyên gia.
Một trong những điểm mới của luật này là quy định cụ thể các hình thức giao đất, cho thuê đất phù hợp với tính chất và mục đích sử dụng. Các trường hợp, điều kiện và căn cứ để thực hiện việc giao đất, cho thuê đất với các dự án đầu tư cũng được quy định chi tiết.
Luật đã phân cấp toàn bộ thẩm quyền chấp thuận chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh. Chuyên gia pháp lý bất động sản Phạm Thanh Tuấn cho biết quy định này tạo sự chủ động và nâng cao trách nhiệm của địa phương trong công tác quản lý, sử dụng đất đai trên địa bàn.
Ngoài ra, luật đã mở rộng đối tượng và hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp, cho phép người dân không trực tiếp sản xuất được nhận quyền sử dụng đất trồng lúa trong hạn mức. Hạn mức chuyển nhượng đất nông nghiệp cũng được nâng lên đến 15 lần so với hạn mức giao đất.
Ở góc độ doanh nghiệp, lãnh đạo một công ty chuyên phát triển dự án nhà ở tại phía đông TP HCM, nhìn nhận cơ chế giao đất, cho thuê đất được quy định rõ ràng thông qua đấu giá, đấu thầu, góp phần minh bạch hóa quá trình phân bổ đất đai, hạn chế cơ chế “xin – cho”. Doanh nghiệp này cũng được mở rộng cơ hội tiếp cận quỹ đất sau khi luật bổ sung quy định cho phép sử dụng đất vào nhiều mục tiêu nếu phù hợp với quy hoạch. Cùng đó, doanh nghiệp không còn bắt buộc phải có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khi lập hồ sơ đầu tư, tạo thuận lợi hơn trong việc xúc tiến dự án.
Việc đẩy mạnh hoàn thiện hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu đất đai cũng là điểm nổi bật của Luật Đất đai, theo ông Đinh Minh Tuấn, Giám đốc kinh doanh kênh Batdongsan. Ông nói, quy định này giúp xác định rõ trách nhiệm của Trung ương và địa phương trong quản lý, vận hành và chia sẻ hệ thống thông tin đất đai tập trung. Hệ thống này liên tục được đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện thời gian qua, hướng tới nền hành chính số, công khai, minh bạch.
- Bất động sản trung tâm TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
Dù vậy, sau một năm triển khai, Luật Đất đai bộc lộ nhiều bất cập cần sửa đổi. Việc bỏ khung giá đất và xác định giá đất theo nguyên tắc thị trường từng được kỳ vọng là điểm mới đột phá, nay lại được nhìn nhận khiến nghĩa vụ tài chính của người dân tăng nhiều lần. Bà Nguyễn Thị Hồng (phường Vinh Lộc, Nghệ An) phản ánh gia đình bà nộp hồ sơ xin chuyển đổi 300 m2 đất vườn sang thổ cư. Theo thông báo tính thuế, giá đất sau chuyển đổi là 15 triệu đồng mỗi m2, trong khi giá cũ chỉ khoảng 85.000 đồng. Kết quả là tổng số tiền sử dụng đất phải nộp vọt lên gần 4,5 tỷ đồng.
Sau khi luật bỏ khung giá đất, nhiều địa phương đã xây dựng và áp dụng bảng giá đất điều chỉnh với mức giá tăng nhiều lần. Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (HoREA), cho biết đất ở theo bảng giá ở TP HCM tăng 2,4-38 lần, kéo theo nghĩa vụ tài chính của người dân tăng vọt, vượt quá khả năng tài chính.
Bảng giá đất mới cũng làm tăng chi phí thỏa thuận nhận quyền sử dụng đất để làm dự án nhà thương mại, “đẩy” chi phí đất của dự án leo thang, kéo giá nhà tăng vọt cùng lo ngại bong bóng bất động sản. Ông Trần Khánh Quang, Giám đốc Công ty bất động sản Việt An Hòa, cho biết chi phí sử dụng đất tăng cao khiến nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ gần như không thể tiếp cận được quỹ đất. Theo quan sát của ông, trong một năm qua, khoảng 80-90% doanh nghiệp thuộc nhóm này bị loại khỏi “cuộc chơi” do không đủ năng lực tài chính.
“Hệ quả là thị trường thiếu vắng các dự án nhà ở quy mô vừa và nhỏ, ngoại trừ một số đại đô thị do các chủ đầu tư lớn triển khai, dẫn đến nguồn cung sụt giảm và giá bán ngày càng tăng”, ông Quang cho hay.
Báo cáo của Bộ Xây dựng chỉ ra trong quý II, đà tăng giá chung cư Hà Nội, TP HCM lên mức cao nhất trong gần một thập kỷ. Tại thủ đô, giá bán trung bình đã đạt 80 triệu đồng mỗi m2, tăng 33% so với cùng kỳ, còn TP HCM đạt 89 triệu đồng, tăng 36%.
Luật Đất đai cũng bộc lộ kẽ hở pháp lý trong đấu giá đất. Ông Phạm Đức Toản, Tổng giám đốc EZ Property, nhìn nhận việc xác định giá khởi điểm căn cứ theo bảng giá đất trong thời điểm chưa kịp điều chỉnh để sát thị trường khiến khoản đặt trước 20% tương đối thấp, dễ bị lợi dụng. Một số tổ chức, cá nhân đã tham gia đấu giá không nhằm mục đích sử dụng đất thực sự mà để đẩy giá, tạo sốt ảo, rồi bỏ cọc hoặc chuyển nhượng kiếm lời. Trong khi đó, pháp luật lại chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm hành vi bỏ cọc.
Hệ quả là nhiều phiên đấu giá bị đẩy giá quá cao rồi bỏ cọc, gây nhiễu loạn thị trường, làm tăng mặt bằng giá đất khu vực lân cận, ảnh hưởng tiêu cực đến việc thu hút đầu tư, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng và tái định cư.
Cùng đó, việc giới hạn hình thức thuê đất trả tiền một lần cho cả thời gian thuê đã bộc lộ một số bất cập, nhất là sự thiếu đồng bộ với các luật Nhà ở, Kinh doanh bất động sản. Luật sư Phạm Thanh Tuấn đánh giá quy định này chưa tạo điều kiện linh hoạt cho nhà đầu tư gồm doanh nghiệp kinh doanh bất động sản.
Thực tế, nhiều doanh nghiệp có nhu cầu thuê đất trả tiền một lần để chủ động trong tài chính, thuận lợi trong huy động vốn và thế chấp quyền sử dụng đất. Điều này cần thiết với các dự án xã hội như y tế, giáo dục, văn hóa … vốn cần thu hút nguồn lực đa dạng từ khu vực tư nhân. Bên cạnh đó, hình thức cho thuê đất trả tiền hàng năm khiến ngân sách phải chi lớn cho bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhưng lại thu hồi vốn chậm.
Ở góc độ cơ quan xây dựng dự thảo Luật Đất đai sửa đổi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết luật hiện hành chưa phù hợp với chủ trương tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Bởi từ 1/7, cả nước bỏ cấp huyện và vận hành theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, gồm cấp tỉnh và phường/xã. Trong khi đó, luật hiện hành vẫn tồn tại quy định về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp quốc gia, tỉnh và huyện hàng năm.
Chưa kể, quy hoạch sử dụng đất và các quy hoạch ngành, lĩnh vực có sử dụng đất cũng chưa thống nhất, đồng bộ. Cùng với đó, các dự án đầu tư công hay dự án quan trọng có tính chất cấp bách, đặc thù để phục vụ những nhiệm vụ chính trị, đối ngoại chưa có hoặc chưa phù hợp quy hoạch. Trước đó, các dự án nhóm này đã có ý kiến về chủ trương đầu tư từ cơ quan quản lý.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định việc sửa Luật Đất đai sẽ giúp khơi thông nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế – xã hội, tăng hiệu quả quản lý nhà nước về đất đai, cũng như đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người sử dụng.
Dự án luật sửa đổi này dự kiến trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10, và có hiệu lực từ đầu 2026 nếu được thông qua.
Ngọc Diễm – Phương Uyên
