TP HCM đang tính cho người dân đăng ký xây dựng thay vì phải xin cấp phép tại các khu vực có quy hoạch rõ ràng, từ 1/7. Động thái này đưa ra sau yêu cầu của Thủ tướng về cắt bỏ thủ tục hành chính không cần thiết, gồm cấp phép xây dựng hồi cuối tháng 5.
Theo quy định hiện hành, hai nhóm công trình phải thực hiện cấp phép xây dựng gồm dự án bất động sản (nhà ở thương mại, cao ốc, chung cư, nhà máy thuộc khu công nghiệp) và nhà riêng lẻ trong khu dân cư ở đô thị.
Với nhà ở riêng lẻ, việc miễn cấp phép hay chuyển đổi sang đăng ký xây dựng còn nhiều băn khoăn khi quy hoạch chưa đồng bộ, thiếu công cụ công nghệ. Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP HCM (HoREA), cho biết năm 2018, TP HCM từng thí điểm miễn giấy phép xây dựng với nhà riêng lẻ tại phường Tân Quy, quận 7. Điều kiện là phải có quy hoạch 1/500 (quy hoạch cụ thể, cơ sở để được cấp giấy phép xây dựng) của phường, nhưng thực tế chưa có nên việc thí điểm không thể triển khai.
Theo ông, rào cản lớn nhất hiện nay vẫn là quy hoạch chi tiết 1/2.000 (bản đồ tổng mặt bằng sử dụng, cơ sở làm quy hoạch 1/500 và duyệt giấy phép xây dựng) chưa phủ kín toàn đô thị. Trong khi đó, đề xuất trước đây yêu cầu đất phải nằm trong quy hoạch 1/500 hoặc có thiết kế đô thị mới được miễn giấy phép.
Tại nhiều nước trên thế giới, chuyên gia cho rằng giấy phép xây dựng không cần thiết vì họ có nền tảng quy hoạch và quản lý đô thị vững chắc, đặc biệt là hệ thống quy hoạch chi tiết và thiết kế đô thị đầy đủ.
“Chỉ cần truy cập vào thông tin quy hoạch của lô đất, người dân biết rõ mọi chỉ tiêu từ số tầng, mật độ xây dựng…”, ông nói.
Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP HCM, việc cắt giảm thủ tục cấp phép có thể gặp thách thức do đặc điểm mật độ dân cư dày, nhà ở không đồng bộ về diện tích, lộ giới, ranh giới và kết cấu. Có nhiều năm kinh nghiệm tư vấn xây dựng, đầu tư các công trình tại TP HCM, chuyên gia bất động sản Lê Quốc Kiên nhìn nhận nếu người dân chỉ đăng ký xây dựng mà không có khâu thẩm tra trước, rủi ro về pháp lý khi hậu kiểm rất cao. Việc xử lý, khắc phục sai phạm cũng phức tạp, tốn nguồn lực hơn.
“Quy hoạch chi tiết – cơ sở thay thế cấp phép, hiện chưa đầy đủ tại nhiều khu dân cư, nhất là nhà trong ngõ, hẻm, dễ dẫn đến xây dựng tự phát, sai lệch và tranh chấp”, ông Kiên cho hay.
- Bất động sản khu vực trung tâm TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
Cùng quan điểm, ông Lê Văn Thịnh, nguyên Trưởng phòng Giám định 1, Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng (Bộ Xây dựng), cho rằng những công trình không phép hoặc “lách luật” thường vi phạm nghiêm trọng về chiều cao, mật độ, khoảng lùi, kiến trúc mặt ngoài… Trong khi việc xử lý, khắc phục các công trình đã hoàn thành (thường nằm sâu trong ngõ, hẻm) gặp nhiều khó khăn.
Tại Hà Nội, sau cuộc tổng kiểm tra gần 70.000 công trình vào tháng 12/2023, Sở Xây dựng ghi nhận 7.300 nhà không phép, 2.300 nhà sai phép, trong đó có 385 chung cư mini. Các tòa chung cư mini thường có quy mô 5-10 tầng, nằm xen kẽ ở các khu có mật độ dân cư đông.
Ông Thịnh nhìn nhận nếu bỏ giấy phép với các công trình riêng lẻ, việc kiểm soát trật tự xây dựng sẽ hoàn toàn dựa vào thanh, kiểm tra. Trong khi lực lượng này đang quá tải, dẫn đến nguy cơ gia tăng vi phạm, tranh chấp và hợp thức hóa sai phạm. Hệ lụy là phá vỡ quy hoạch, mất mỹ quan đô thị, ảnh hưởng đến hạ tầng kỹ thuật xung quanh.
Để việc miễn giấy phép xây dựng khả thi với cả công trình riêng lẻ, các chuyên gia kiến nghị cần hoàn thiện quy hoạch, quản lý đô thị và tăng áp dụng công nghệ số.
Chủ tịch HoREA khuyến nghị hệ thống quy hoạch cần triển khai đồng bộ, công khai và thường xuyên cập nhật. Người dân có thể dễ dàng tiếp cận thông tin và phải tự chịu trách nhiệm nếu xây sai phép. Cơ quan quản lý cũng cần tăng cơ chế kiểm soát thị trường dựa trên nền tảng công nghệ cao, ví dụ quản lý bằng mã số công trình với cơ sở dữ liệu liên thông.
Ở góc độ khác, ông Lê Văn Thịnh cho rằng thay vì cắt bỏ hoàn toàn thủ tục cấp phép xây dựng, hướng đi đúng là đổi mới quy trình cấp phép, ứng dụng công nghệ số và nâng cao năng lực quản lý hậu kiểm.
“Thủ tục cấp phép nên áp dụng mạnh mẽ công nghệ số, tích hợp quy hoạch, dữ liệu đất đai, phòng cháy chữa cháy, kiến trúc… trên một nền tảng. Từ đó doanh nghiệp, người dân có thể xin cấp phép trực tuyến, giám sát được quy trình và thời hạn giải quyết”, ông Thịnh nêu.
- Bất động sản khu vực trung tâm TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
- Bất động sản trung tâm Hà Nội. Ảnh: Ngọc Thành
Với các dự án bất động sản đã có quy hoạch chi tiết 1/500, các chuyên gia ủng hộ đề xuất giảm thủ tục cấp phép xây dựng.
Theo quy định, sau khi quy hoạch chi tiết 1/500 được duyệt, chủ đầu tư phải lập, duyệt thiết kế cơ sở; trình thẩm định thiết kế kỹ thuật và xin cấp giấy phép xây dựng. Ông Lê Hữu Nghĩa, Tổng giám đốc Công ty Bất động sản Lê Thành, cho rằng các bước này có nội dung tương tự với quy hoạch 1/500, gồm yêu cầu về tầng cao, mật độ xây dựng, khoảng lùi…
Ông nói, bản chất các thủ tục trên lặp lại nhau nhưng doanh nghiệp mất thêm nhiều tháng để chờ đợi, hoàn thiện. Do đó, ông Thành ủng hộ đề xuất bỏ giấy phép xây dựng tại các khu vực đã có quy hoạch chi tiết để giảm bớt thủ tục, tiết kiệm thời gian.
Tương tự, ông Lê Hoàng Châu nhìn nhận thủ tục cấp phép xây dựng hiện còn nhiều bất cập. Đơn cử dự án đã được duyệt quy hoạch chi tiết 1/500 song phải xin phép xây dựng khi san lấp mặt bằng, thi công đường giao thông, hồ cảnh quan… khiến tiến độ triển khai kéo dài, tốn kém nguồn lực.
“Cần loại bỏ các giấy phép con để hạn chế cơ chế xin – cho, tạo môi trường đầu tư kinh doanh thông thoáng”, ông Châu cho biết.
Mới đây, Bộ trưởng Xây dựng cũng yêu cầu rà soát, sửa đổi quy định, giảm thủ tục cấp phép xây dựng cho công trình đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc thiết kế đô thị được duyệt. Mô hình tiền kiểm (cấp phép trước khi xây dựng) được nghiên cứu chuyển sang hậu kiểm (kiểm tra sau xây dựng) để phù hợp với xu hướng quản lý hiện đại.
Ngọc Diễm – Phương Uyên
