Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai tại các cơ quan hành chính được quy định Phần VIII Nghị định 151/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ 1/7/2025. Theo đó, từ ngày 1/7, Chủ tịch UBND xã sẽ có thẩm quyền tiếp nhận hồ sơ, tổ chức hòa giải và xử lý các tranh chấp đất đai đơn giản, chưa đủ điều kiện khởi kiện ra tòa.
Thời gian giải quyết tối đa 45 ngày kể từ ngày thụ lý, có thể gia hạn thêm 10 ngày tại các xã miền núi, biên giới hoặc hải đảo. Việc xử lý mâu thuẫn ngay tại cơ sở giúp giảm tải cho tòa án và xử lý kịp thời các xung đột nhỏ trong cộng đồng.
Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, việc rút gọn thủ tục và phân cấp rõ ràng giúp người dân, nhất là tại vùng nông thôn và miền núi, tiếp cận dịch vụ công dễ dàng hơn, tiết kiệm thời gian và chi phí. Đồng thời, cơ chế hậu kiểm thay vì tiền kiểm giúp giảm gánh nặng giấy tờ, nâng cao trách nhiệm thẩm định thực tế của cơ quan chuyên môn và thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực đất đai.
Cũng theo Luật mới, nếu không hòa giải được, biên bản hòa giải của xã là căn cứ bắt buộc để khởi kiện ra tòa hoặc gửi đơn đến cơ quan hành chính cấp trên. Điều này nhằm bảo đảm tính thống nhất và kiểm soát xã hội ngay từ cơ sở, tránh khiếu kiện tràn lan, đồng thời giúp giải quyết tranh chấp nhanh hơn và giảm tải khối lượng cho tòa án.
Luật Đất đai mới cũng cho phép phương thức hòa giải đa dạng hơn, như hòa giải thương mại, tự hòa giải, dựa trên khung quy định về hòa giải ở cơ sở hoặc trọng tài.
Tuy nhiên, người dân cần lưu ý, mọi thủ tục hòa giải, giải quyết hành chính hoặc xét xử đều cần có tài liệu chứng minh quyền sử dụng đất và tình trạng tranh chấp thực tế. Người dân cần chủ động giữ gìn, cập nhật hồ sơ đất đai để tránh rủi ro pháp lý khi có mâu thuẫn phát sinh.
Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai
Tùy theo lựa chọn của người dân là hành chính hay tố tụng, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai sẽ khác nhau.
Trường hợp 1: Chưa có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
Bước 1: Hòa giải tại UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp. Hòa giải phải được lập thành biên bản, có chữ ký của các bên và xác nhận của UBND.
Bước 2: Nếu hòa giải thành, các bên thực hiện tiếp các bước pháp lý liên quan (như đăng ký biến động, xin cấp GCN…).
Bước 3: Nếu hòa giải không thành, người dân có thể nộp đơn yêu cầu UBND cấp huyện hoặc tỉnh (tùy thẩm quyền) giải quyết; hoặc khởi kiện ra Tòa án nhân dân có thẩm quyền.
Trường hợp 2: Đã có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
Người dân được quyền khởi kiện thẳng ra tòa mà không cần hòa giải tại cơ sở. Khi khởi kiện, người khởi kiện cần cung cấp bản sao GCN hoặc các giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất hợp pháp như:
Hợp đồng chuyển nhượng, cho tặng; Giấy thừa kế; Quyết định giao đất, cho thuê đất…
Trường hợp 3: Tranh chấp giữa cá nhân với tổ chức, doanh nghiệp hoặc Nhà nước
Nếu đất chưa có GCN, vẫn phải hòa giải tại UBND cấp xã. Nếu đã có GCN hoặc các giấy tờ pháp lý đầy đủ, người dân có thể chọn gửi đơn khiếu nại hành chính hoặc khởi kiện ra tòa tùy nội dung tranh chấp.
